Муниципальное бюджетное учреждение культуры "Овюрская централизованная библиотечная система с сельскими филиалами" овюрского кожууна республики тыва

ЧҮРЭЭМ ҮНҮ,
ЧҮРЭЭМ СОГУУ
ЧҮГЛЕ СЕНДЕ. Сактыышкыннар, А. Данзырынның шүлүктери болгаш ырыларының ному. Кызыл, 2021.

Тес-Хем кожуунунуң чонунуң чоргааралы, Тываның онзагай талантылыг, алдаржаан ховар оолдарының бирээзи, Тыва Республиканың алдарлыг артизи Аяс Данзырынның дугайында хөй сактыышкыннар, Аяска тураскааткан шүлүктер, ооң ырыларын долузу биле база солун, сеткүүлдерге үнүп турган интервьюларны, чуруктарындан Аястың кандыг кижи чорааныл, канчаар чоннуң ынак ыраажызы апарганыл дээш сонуургап чоруур айтырыгларга харыыларны бо номдан тып ап болур.
Номну үндүрген чогаадыкчы бөлүктүң авторлары:
Увангур Амур Кара-Хунаевич
Демчик Бижи Малчыновна
Дагба Алдын-кыс Хүрең-Дашовна
Дагба Марат Викторович.

ИДЕГЕЛ. Тоожулар, чечен чугаалар. Кызыл, 2021.

Автор Март-оол Байырович Ховалыгның бирги ному.
"Чон аразында кижи" деп бодунуң эге сөзүнде автор чогаал оруунче шын орукту айтып, деткээн башкызы Э. Б. Мижит дугайында чылыг, чымчак бижип, "бурган авыралының сылдызы" дээш үнелеп, башкызынга тураскааткан шүлүү база бар.
ИДЕГЕЛ деп тоожунуң маадыры Эзир-оол чажындан-на мөзү-бүдүштүг, угаанныг, өзүп келгеш ужудукчу болур күзелдиг турган. Ынчалза-даа ол бодунуң өскүс эжи аар херек кылып аарга ооң буруузун кады турган эштериниң аразындан бодунга алгаш, хөй чылдарда хосталгадан ырап чоруй баар. Чүге ындыг болганыл, оон келгеш Эзир-оол амыдыралче шын орукту тып шыдаар бе? Ооң салым-чолунга таваржып келген Дозураш-биле, Даң-Хаяа деп уругларның кайызы-даа аңаа таарышкан, олар база оолду сонуургап, чурттаксап турар. Түңнелинде ол кымны шилип алырын автор солун, амыдыралчы кылдыр бижээнин тоожуну номчааш билип алыр силер.

ШАК БО СӨСТЕР. Тоожулар, чечен-чугаалар. Кызыл, 2020.

Автор Балчый Кыргыстың үшкү ному. Ооң тоожуларының болгаш чечен чугааларының маадырлары дээрге амыдыралының аайы-биле кандыг-даа берге байдалдарга таварышкаш, оларны шыдажып ажып эрткеш, бистиң нарын делегейивисте чедиишкиннер, сагыш-сеткил амыр-дыжын чедип ап чоруур бистиң үежилеривис. Олар чүгле Тывада эвес, бөмбүрзектиң аңгы-аңгы булуңнарынга чурттап чорза-даа, боттарының өскен-төрээн чер-чурттун, чонунуң дугайын черле утпайн, каяа-даа сеткилинде тывалар бооп артып чоруурлар. "Бистиң аалывыс" деп тоожуда Өвүрнүң Тээли хемниң унун дургаар үе-дүптен бээр чурттап келген доңгактарның өг-бүле хамаарылгалары колдаан көдээ тыва аалдың эрткен үезиниң дугайында солун кылдыр төөгүп бижээн.

Айлазия Саая. СЕТКИЛИМНИҢ КЫЙГЫЗЫ. Абакан, 2021.

Сеткилимниң кыйгызын
Сени билип кагзын дээш
Челээш өңүн сиңиргеш
Чеченчидип кызыптым!
А. Саая
Мөңге меңгилерлиг Мөңгүн-Тайганың аныяк шүлүкчүзү Айлазия Сааяның бо номундан: "Автор чоок кижилериниң төрээн черинде амыдыралын, ажык, допчу, барымдаалыг, солун чырытканы онзагай.
Ылаңгыя өскүстерниң хинчектенип өскениниң кээргенчии, сагыш чованчыы номчукчуну хөлзедип, сонуургадып, улай номчуурунче албадай бээр. Номну улуг назылыг-даа, аныяк-даа, ылаңгыя ортумак болгаш улуг класс өөреникчилеринге автор сүмелеп турар" деп номнуң эге сөзүнде Россияның журналистер болгаш чогаалчылар Эвилелдериниң кежигүнү Зоя Донгак үнелеп бижээн.

Александр Ондар. ЫНАКШЫЛДЫҢ ЫДЫЫ. Тоожу, чечен чугаалар. Кызыл, 2021.

"Ынакшылдан аас-кежик бодараар!
Ынакшылдан ава ыры боттаныр!
Ырым, шүлүүм ам-даа сенден куттулзун!
Ынакшы-ла, ынакшы-ла мээң чүрээм!
-Ынакшылдың ыдыы. Ыдыктыг ынакшыл. Ынакшыл кижиниң сүзүүн бедидип чоруур. Ынчап кээрде, аарыг кижилерни-даа ынакшыл экиртир ужурлуг". (Арын 24)
"Ынакшылдың ыдыы" деп ынакшылды ыдыкшыткан чаптанчыг, солун чечен чугаадан аңгыда "Максим", "Хойлар, даштар" деп ханы утка-шынарлыг чечен-чугаалар, "Өскүстүң кударанчыг чолу" деп барымдаалыг тоожу, "Чүс доллар", "Үнүжок", "Каргыш" деп хуулгаазыннар-биле чемчилеттинген кыска чечен чугаалар солун болгаш номчуттунгур.

Хүндүлүг, номчукчуларывыс!
Силерни кожууннуң М. Доржу аттыг төп ном саңында келген бо чаа номнарны чурт шинчилел килдизинден сонуургап номчуурунче чаладывыс!